اشعه X و حاملگی X-Rays & Pregnancy
ملاحظات رادیوبیولوژیکی Radiobiologic Considerations
ضایعات بالقوه ایجاد شده توسط اشعه در رحم به زمان و دز اشعه بستگی دارد و اصولاً حساسترین دوره ازنظر خطرات اشعه دوران قبل از تولد است. ازنظر زمانی خطر احتمالی در اوایل حاملگی خیلی بیشتر است تا اواخر آن و از نظر دز نیز با افزایش مقدار دز خطرات احتمالی افزایش می یابد.
وابستگی زمانی Time Dependence
تأثیرات بیولوژیکی اشعه را از نظر زمان دریافت اشعه می توان به چھار دوره تقسیم نمود:
الف - دو ھفته اول
ب - بین دو تا ھشت ھفته اول
ج - سه ماھه دوم
د- سه ماھه سوم
دو ھفته اول First Two Weeks
تأثیرات بیولوژیک اشعه در دو ھفته اول عبارتست از جذب جنین و یا سقط خودبخودی. لذا این دوره کم خطرترین دوره ازنظر زمانی می باشد و از طرفی احتمال اینکه مادر از بارداری خودش باخبر باشد خیلی کم است.
دو تا ھشت ھفتگی
این دوره, دوران اصلی پیدایش و گسترش ارگانھای بدن است بطوریکه اعضاء اصلی سیستمھای بدن در این زمان درحال رشد ھستند. اگر دز اشعه به اندازه کافی باشد نواقص و نابھنجاریھای مادرزادی بوجود می آید. در مراحل اولیه این دوره نواقص احتمالی ایجاد شده از نوع نواقص ساختمانی و اسکلتی بدن می باشد و اگر تابش اشعه در اواخر این دوره باشد نواقص احتمالی از نوع نواقص عصبی خواھد بود.
سه ماھه دوم و سوم Second & Third Trimesters
ضایعات ایجاد شده توسط اشعه در این دوران منجر به ایجاد لوکمیا (لوسمی) و سرطان در دوران کودکی می شود. البته در اثر دریافت اشعه در سه ماھه اول نیز اینگونه ضایعات ممکن است اتفاق بیفتد. ضایعات فوق در طول حاملگی در صورتی اتفاق می افتد که دز دریافتی بالا باشد. گفته می شود که ھیچیک از ضایعات بالا در دزھای کمتر از 25 راد اتفاق نمی افتد. احتمال دریافت چنین دزھای بالایی حتی برای بیمارانی که چندین بار بوسیله اشعه ایکس مورد تصویر برداری از ناحیه شکم و لگن قرار می گیرند کم می باشد. (بطور مثال دز دریافتی از یک عکس سینه درحد 2 میلی رِم می باشد).
وابستگی به دز اشعه (Dose Dependence)
ھمانطور که ھر فردی ممکن است حدس بزند, در واقع ھیچ اطلاعاتی در رابطه با انسان در اختیار نیست که بتوان تأثیرات اشعه بر روی رحم را از آن بدست آورد. در مقابل اطلاعات و داده ھای خیلی زیاد در رابطه با تأثیرات اشعه بر روی حیوانات بخصوص موشھای صحرایی و موش وجود دارد که می توان ضایعات ایجاد شده را بررسی نمود. آنچه در رابطه با ضایعات احتمالی ایجاد شده در رابطه با دز انسان بیان می شود معمولاً بر پایه تعمیم و گسترش آنچه از مطالعات حیوانی بدست آمده است می باشد.شکل زیر ضایعات ایجاد شده بعد از یک دز 2 گری یا دویست راد به رحم را نشان می دھد:
احتمال وقوع سقط خودبخودی (Spontaneous Abortion)
در دو ھفته اول حاملگی برای دزھای کمتر از 25 راد خیلی کم می باشد ھرچند تخمین ریسک و رابطه بین دز و ضایعات ایجاد شده کار ساده ای نیست اما پیشنھاد می شود که بعد از یک دز 10 راد به رحم نواقص مادرزادی (Congenital Abnormalities) به اندازه یک درصد افزایش پیدا می کند و برای دزھای کمتر، از احتمال نواقص نیز کاھش می یابد. احتمال خطر ایجاد لوکمیا و سرطان در دوران کودکی بطور کلی می تواند تا 50 % نسبت به حالت نرمال و طبیعی افزایش یابد. اما احتمال آن در سه ماھه اول نسبت به سه ماھه دوم و سوم چندین برابر می باشد.
