اندازه گیری دز در سی تی اسکن

امروزه دز تابش ‌در تصویربرداری تشخیصی مسئله بسیار مهمی برای بیمار، کاربران و سازندگان تجهیزات به ویژه سی‌تی‌اسکن به شمار می‌رود. انجام سی‌تی‌ اسکن باید با توجه به دز پرتو مناسب انجام پذیرد و این دز با توجه به عوارض بیولوژیک پرتو تا حد ممکن پایین درنظر گرفته شود.اصل ALARA مربوط به کمترین میزان قابل قبول دز پرتو است. بر اساس اصل ALARA، این موارد باید مورد توجه قرار گیرد:

ü      توجیه پذیری: در واقع اندیکاسیون درخواست سی‌تی‌اسکن توجیه پذیر باشد.

ü      بهینه سازی: با توجه به این مورد باید بهترین شرایط، از لحاظ افزایش کیفیت و کاهش دز(از نظر نوع فیلتر، نوع دتکتور و ...) را داشته باشیم. در واقع با توجه به اینکه در اصل ALARA، کیفیت تصویر و میزان دز اشعه هر دو بهم مربوط می باشند، لذا به منظور بهینه‌سازی و اجرای این اصل باید درک عمیقی بر عوامل تأثیرگذار بر روی دز پرتو و چگونگی تأثیر این عوامل بر روی کیفیت تصویر حاصل شود.

پراکندگی کامپتون مکانیزم اصلی برهمکنش در سی تی می باشد.پس دز تابشی که به دلیل پراکندگی کامپتون اعمال می شود بسیار مهم است و ممکن است نسبت به دز تابشی حاصل از پرتو اصلی بالاتر باشد.تابش پراکنده مانند بیم پرتو x اولیه توسط کولیماتور محدود نمی شود، بنابراین تصویربرداری سی تی از یک اسلایس مقدار قابل ملاحظه ای دز از پرتوهای پراکنده به بافت های مجاور که خارج از ناحیه تابش اولیه قرار دارند، اعمال می کند.به علاوه بیشتر پروتکل های سی تی از یک سری اسلایس های نزدیک به هم در حجم بافت تحت بررسی تصویر می گیرند.

به عنوان مثال در یک پروتکل از ده اسلایس با ضخامت 10 mm  در ناحیه شکم تصویر گرفته می شود. بافت در اسلایس 5 در مدت جمع آوری، هم پرتوهای اولیه و هم پرتوهای پراکنده دریافت می کند و دز پرتوهای پراکنده از اسلایس های 4 و 6 و به میزان کمتر از اسلایس های 3 و 7 و به همین ترتیب پرتوهای پراکنده از بقیه اسلایس ها را نیز دریافت می کند.(تصویر)

در تصویر دز تابشی بیمار به صورت تابعی از مکان در طول محور کرانیال – کودال (محور طولی بیمار) نشان داده شده

است. پروفایل دز برای یک اسلایس 10 میلیمتری در سمت چپ و پروفایل دز 10 اسلایس پشت سرهم 10 میلیمتری در سمت راست نشان داده شده است.سهم پروفایل (ارتفاع) دز از مولفه اولیه در هر دو یکسان است.با وجود این با تعدادی اسلایس مجاور هم، دنباله پرتوهای پراکنده افزایش می یابد و دز کلی هر اسلایس را افزایش می دهد.

دز میانگین چند اسکنی (MSAD) ، استاندارد تعیین دز سی تی می باشد.MSAD دز بافتی منسوب به پرتوهای پراکنده همه اسلایس های مجاور آن است.MSAD به صورت میانگین دز در عمق خاصی از سطح بدن تعریف می شود و از مجموعه بزرگی از اسلایس های سی تی به دست می آید.با قرار دادن یک دستگاه سنجش پرتودهی کوچک در یک نقطه در فانتوم دز و گرفتن یک سری بزرگ اسکن های سی تی از فانتوم در حالی که دستگاه سنجش دز در وسط اسلایس ها قرار گرفته و جمع کردن دز حاصل از کل اسلایس ها، می توان مستقیما MSAD را اندازه گیری کرد.

به طور کلی اندازه گیری دز در CT از دو راه امکان پذیر است.نخست با استفاده از روش های تجربی و دوم با استفاده از شبیه سازی کامپیوتری.افزون بر این روش ها دو کمیت دیگر نیز وجود دارند که اطلاعات نسبی در مورد تغییر دز ارائه می کند.این دو کمیت عبارتند از CTDI بر حسب mGy برای یک تک اسلایس (دز جذبی) و DLP بر حسب mG.cm بر کل آزمون (تخمین ریسک تشعشع).

فیزیک سیستم های تصویر برداری

جرالد تی بوشبرگ

دانلود